माघ २८ मा इन्धनको मूल्य बढेलगत्तै नेपाल यातायात व्यवसायी राष्ट्रिय महासंघले पनि विरोध जनाएको थियो । कोरोनाको मारमा परेका व्यवसायीलाई निगमको मूल्यवृद्धिले ढाड सेक्ने काम गरेको महासंघको विज्ञप्तिमा उल्लेख थियो । मूल्य नघटाए आन्दोलन गर्ने चेतावनी पनि महासंघले दिएको छ ।
हुनपनि, निगमले एक महिनामा तीनपटक पेट्रोलियम पदार्थको मूल्यवृद्धि गरेको छ । मंगलबार रातीदेखि लागु हुनेगरी तेस्रो पटक गरेको निर्णयले पेट्रोल र डिजेल प्रतिलिटर ६ रुपैयाँ महंगो भएको छ । त्यस्तै, प्रतिसिलिण्डर ग्यासको भाउ २५ रुपैयाँ बढाएर १४ सय पु¥याईएको छ । हवाई इन्धनको भाउ पनि प्रतिलिटर दुई रुपैयाँ बढाइएको छ ।
केही महिनाअघिको लेखा परीक्षणले गत वर्ष १३ अर्ब रुपैयाँ नाफा गरेको देखाएको निगमले एक महिनामा तेस्रो पटक गरेको मूल्यवृद्धिले पेट्रोल प्रतिलिटर ११४ र डिजेल तथा मटीतेल ९७ रुपैयाँ पुगेको छ । हवाई इन्धनको मूल्य प्रतिलिटर ६७ रुपैयाँ पुगेको छ ।
पेट्रोलियम पदार्र्थको मूल्यवृद्धिमा आन्तरिक र बाह्य दुवै कारण छन् । कोभिडपछि २४.७६ डलर प्रतिब्यारेलमा झरेको कच्चा तेलको भाउ अहिले उकालो लाग्ने क्रममा छ । गत चैत १९ गते २४.७६ डलरमा कारोबार भएको कच्चा तेलको भाउ यो फागुनको ४ गते ६३.३५ डलर पुगेको छ ।
अहिले इन्धनको मूल्य बढेको नभई कोभिडको असर कम हुँदै जाँदा पुरानै अवस्थामा फर्किएको निगमको दाबी छ । निगमका अनुसार, अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा कच्चा तेलको भाउ प्रतिब्यारेल ३९.३५ डलरले बढ्दा नेपालमा पेट्रोल प्रतिलिटर २० र डिजेल प्रतिलिटरमा १२ रुपैयाँले बढेको छ ।
निगमका कार्यकारी निर्देशक सुरेन्द्र कुमार पौडेल लकडाउनले संसार नै ठप्प हुँदा घटेको मूल्य पुनः बढ्दै गएको बताउँछन् । मूल्य अझै बढ्दै जाने उनले बताए ।
यद्यपि, आन्तरिक कारणले पनि नेपालमा पेट्रोलियम पदार्थको मूल्य आकासिएको छ । गत पुसमा अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा कच्चा तेलको मूल्य ६६ डलर हुँदा नेपालमा पेट्रोलको खुद्रा बिक्री मूल्य प्रतिलिटर १११ रुपैयाँ थियो । भारतसंगको मूल्यअन्तर धेरै भयो गत फागुनमा अर्थ मन्त्रालयले डिजेल, पेट्रोल र हवाई इन्धनमा प्रतिलिटर ५ रुपैयाँ कर थप्ने निर्णय गरेको असर अहिले खुद्रा मूल्यमा देखिएको छ ।
पेट्रोलियम पदार्थमा सरकारले प्रतिलिटर १० रुपैयाँ पूर्वाधार विकास कर पनि लगाएको छ । निगमले गरेको पेट्रोल पम्प व्यावसायीको कमिसन बृद्धिले पनि इन्धनको मूल्य बढाएको छ ।
नेपाल आयल निगमले भारतीय आयल कर्पोरेसन (आईओसी) संग इन्धन खरिद गरेर नेपालमा बिक्री वितरण गर्छ । यसरी नेपालमा पेट्रोलियम पदार्थको मूल्य आईओसीको दरभाउमा निर्भर हुन्छ भने आईओसीको दरभार अन्तर्राष्ट्रिय कच्चा तेलको मूल्यमा ।
आईओसीले ब्रेण्ट कच्चा तेल किनेर प्रशोधन गरी नेपाललाई बिक्री गर्छ । आईओसीले निगमलाई बिक्री गर्ने तेलको भाउमा प्रशोधन शुल्क जोडिएको हुन्छ । निगमका प्रवक्ता विनितमणि उपाध्यायका अनुसार, हरेक १५ दिनमा आईओसीले पठाउने मूल्यमा ढुवानी, सरकारी कर, ह्रास कट्टि, व्यवसायीको कमिसन, निगमको प्रशासनिक लगायत ६ शीर्षकको खर्च जाडेर खुद्रा मूल्य निर्धारण हुन्छ ।
आईओसीसंग ५३.९७ रुपैयाँ प्रतिलिटरमा किनेको पेट्रोलमा ५४.९८ रुपैयाँ सरकारी कर, १ रुपैयाँ ७४ पैसा निगमको खर्च, ४ रुपैयाँ ६४ पैसा ढुवानी भाडा र ४.४९ रुपैंया बिक्रेता खर्च जोडेर ११४ रुपैयाँ मूल्य निर्धारण भएको निगमका प्रवक्ता उपाध्याय बताउँछन् ।
उनका अनुसार, प्रतिलिटर ५५.१५ रुपैयाँमा किनेको डिजेलमा पनि ३७.६५ पैसा सरकारी कर, १.४० रुपैयाँ निगमको खर्च, ३.४९ रुपैंया ढुवानी भाडा र ३.४३ रुपैंया बिक्रेता खर्च जोडेर ९७ रुपैयाँ मूल्य निर्धारण गरिएको छ ।
अहिले निगमले ४८.७६ रुपैयाँ लिटरमा मट्टीतेल, एक हजार १२९.८१ रुपैयाँ प्रतिसिलिण्डरमा ग्यास र ५०.२६ रुपैयाँ प्रतिलिटरमा हवाई इन्धन किनेको छ ।
