प्रधानमन्त्री देउवाको भारत भ्रमण विवादित रहेको बीबीसीको विश्लेषण

एजेन्सी – नेपालका प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवाले भर्खरै तीन दिने भारत भ्रमण गरेका छन् । यस क्रममा उनले भारतका प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीसँग भेट गरे र धेरै सम्झौतामा हस्ताक्षर पनि गरे ।

तर, भारत भ्रमणका क्रममा प्रधानमन्त्री देउवाले भाजपा अध्यक्षसँग गरेको शिष्टाचार भेट र सीमा विवादबारे संयुक्त वक्तव्य जारी नगरेकोमा प्रश्न उठेको छ । प्रधानमन्त्री देउवाले यसो गरेर प्रोटोकल तोडेको नेपाल र भारतमा पनि चर्चा भइरहेको छ ।

यी विषयहरूलाई नजिकबाट हेर्ने केही पूर्व कूटनीतिज्ञहरूले यसको अर्थ सामान्य नभएको बताउँछन् । तर, कतिपयले कूटनीतिमा विशेष परिस्थितिमा शिष्टाचारको नियम तोड्नु स्वभाविक भएको र नेतालाई शंका गर्ने मौका दिन नहुने बताएका छन् ।

नेपाल सरकार प्रमुखको हैसियतमा दिल्लीको औपचारिक भ्रमणको पहिलो दिन नै देउवा भारतको सत्तारुढ दल भारतीय जनता पार्टीको मुख्यालय पुगेका हुन् । यसै क्रममा देउवाले भाजपा अध्यक्ष जेपी नड्डासँग भेट गरेका थिए । उक्त भेटपछि देउवाले कूटनीतिक मर्यादामा आँच पु¥याएको आरोप लागेपछि नेपालका परराष्ट्रमन्त्री उनको उद्धारमा आएका थिए ।

देउवाको भाजपा कार्यालय भ्रमणबारे स्पष्टिकरण दिँदै परराष्ट्रमन्त्री नारायण खड्काले देउवा प्रधानमन्त्री हुँदा नभई नेपाली कांग्रेसको सभापतिका रूपमा भाजपाको कार्यालयमा गएको बताए । पूर्वनेपाल राजदूत मोहनकृष्ण श्रेष्ठले देउवा देशको प्रधानमन्त्री भएकाले पार्टी अध्यक्ष भएर मात्रै भाजपाको कार्यालय आउन सक्ने बताएका छन् ।

भारतको प्रमुख प्रतिपक्षी दल कांग्रेसले नेतालाई भेट्न नसकेको श्रेष्ठले औंल्याए । उनी भन्छन्, “देशको भ्रमणमा विपक्षी नेतालाई भेट्ने नियमित प्रक्रिया हो, विपक्षी नेतालाई भेटेको भए धेरै संयम हुन्थ्यो ।’’

“तर मलाई थाहा छैन कि प्रधानमन्त्री आधिकारिक भ्रमणको रूपमा भाजपाको कार्यालयमा गएका थिए कि थिएनन् । सरकार प्रमुखको धेरै उच्च प्रोटोकल छ ।’’ नेपाली कांग्रेसका नेता तथा भारतका लागि नेपाली राजदूत दीपकुमार उपाध्यायले यो भ्रमण प्रोटोकलभन्दा फरक हुनसक्ने तर नेपाल–भारत सम्बन्धमा यो भेटबाट जनतालाई केही राहत मिलेको छ भने त्यसको नतिजा पनि सोच्नुपर्ने बताए ।

देउवा र मोदीबीचको द्विपक्षीय वार्ताका क्रममा एक महिला अफिसर प्रधानमन्त्री मोदीको पछाडि नोट बनाउँदै गरेको देखिएकी छिन् भने देउवासँग कोही नभएर उनी एक्लै बसिरहेकी छन् । यो तस्विर बाहिर आएपछि यसमा पनि धेरै प्रश्न उठिरहेका छन् । यसले द्विपक्षीय वार्तामा नेपाल गम्भीर नभएको देखाएको धेरैले बताएका छन् ।

भारतका लागि नेपाली राजदूत भइसकेका नेपाली कांग्रेसका नेता दीपकुमार उपाध्यायले यही समयमा ‘देशको कमजोरी’ देखिएको बताएका छन् । पछिल्लो समय यो पटक पटक देखिएको उनले बताए ।

भारतको तुलनामा नेपाल द्विपक्षीय मुद्दामा बढी केन्द्रित हुने उनको विश्वास छ । हरेक नयाँ वार्तालापका क्रममा र सरकारको ‘संस्थागत ज्ञान’का लागि वार्तालापको नोट निकै महत्वपूर्ण हुने उनको भनाइ छ ।

उनले भने, ‘परराष्ट्र नीति, सुरक्षा नीति परिभाषित गर्ने र नियमको पालना गर्ने, परराष्ट्र मन्त्रालयलाई महत्व दिने नेपालमा देखिँदैन । यस्तो अवस्थाले द्विपक्षीय वार्तामा अर्को पक्षलाई गम्भीरतापूर्वक नलिने समस्या देखिएको उपाध्याय बताउँछन् । देउवाको भारत भ्रमणका क्रममा दुवै देशले सीमा विवादबारे संयुक्त वक्तव्य जारी गरेका थिएनन् ।

देउवाले सीमा विवादको मुद्दा उठाएकामा नेपालका धेरैले चासो देखाएको विश्वास गरिए पनि संयुक्त पत्रकार सम्मेलनमा भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले यसबारे केही भनेनन् । परराष्ट्रमन्त्री खड्काले सीमाका विषयमा आफ्नो सम्बोधन ‘स्थापित संयन्त्र’ मार्फत हुने जानकारी दिएका थिए । कतिपय कूटनीतिज्ञले सीमा विवादको संयुक्त वक्तव्यले आपसी विश्वास झल्काउने गरेको बताउँछन् ।

पूर्वपरराष्ट्रमन्त्री भेषबहादुर थापाले संयुक्त विज्ञप्ति नआउनुको अर्थ केही भएन वा लुकेको छैन भन्ने नभएको बताए । उनी भन्छन्, ‘के के छलफल भयो, के सहमति भयो, के विवाद भयो वा प्रतिबन्ध लगाइयो, यी सबै विषय परराष्ट्रमन्त्रीको भनाइमा मात्र सीमित छन् । तर, सद्भावनाको स्तरमा मात्रै वार्ता भएकाले यो जानकारी सार्वजनिक गर्न आवश्यक नरहेको उनले बताए ।